સાહિત્ય પ્રકાર

➽ હાઈકુ
➽ ગુજરાતી ભાષાનો "સૌથી નાનો" સાહિત્ય પ્રકાર."
➽ બંધારણ : 5-7-5 (17 અક્ષર).
➽ ગુજરાતી ભાષામાં પ્રથમ હાઈકુ "સોનેરી ચાંદ રૂપેરી સુરજ" સ્નેહરશ્મિ રચિત.

➽ શબ્દકોષ
➽ સૌપ્રથમ નર્મદ રચિત "નર્મકોશ".
➽ ગુજરાત વિદ્યાપીઠમાં ગાંધીજીની પ્રેરણાથી "સાર્થ જોડણી કોષ" તૈયાર થયો.
➽ ગોંડલના મહારાજા ભગતસિંહજીએ ગુજરાતી ભાષાનો સૌથી મોટો શબ્દકોષ "ભગવત ગૌમંડલ"ની રચના કરાવી. જે 9 ભાગમાં વહેંચાયેલો છે. તૈયાર કરવામાં 26 વર્ષ લાગ્યા. (1928-1954).

➽ મહાનવલકથા
➽ ઈ.સ. 1887 માં ગોવર્ધનરામ ત્રિપાઠીએ "સરસ્વતીચંદ્ર" ની રચના કરી.
➽ જેના 4 ભાગ છે.
        ➽ બુદ્ધિધનનો કારભાર (1887)
        ➽ ગૌણસુંદરીની કુટુંબજાળ (1892) માનચતુર અને ધર્મલક્ષ્મી
        ➽ રત્નગિરીનું રાજ્યતંત્ર (1898)
        ➽ સરસ્વતીનું મનોરાજ્ય (1901)

➽ આત્મચરિત્ર
➽ બીજા દ્વારા લખાયેલ પ્રખ્યાત વ્યક્તિનું જીવનચરિત્ર.
➽ "અગ્નિકુંડમાં ઊગેલું ગુલાબ" નારાયણ દેસાઈ રચિત. મહાદેવભાઈ દેસાઈના જીવનનું વર્ણન.

➽ કવિતા
➽ "બાપાની પીંપર" દલપતરામ રચિત.
➽ પ્રથમ કરૂણ કવિતા "ફાર્બસ વિરહ" દલપતરામ રચિત.
➽ અંગ્રેજી કવિતાના પિતા "ચોસર" ગણવામાં આવે છે.

➽ કાવ્યસંગ્રહ
➽ ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ કાવ્યસંગ્રહ "ગુજરાતી કાવ્યદોહન".

➽ નવલકથા
➽ ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ નવલકથા "કરણઘેલો" (1886), નંદશંકર તુળજાશંકર મહેતા રચિત.
➽ ગુજરાતી ભાષાના ઉત્તમ નવલકથાકાર "કનૈયાલાલ મુનશી".
➽ મુળ "યુરોપિયન" સાહિત્ય કથા.
➽ નવલકથાને "ભાગ"માં વિભાજિત કરવામાં આવે છે.

➽ નાટક
➽ ગુજરાતી ભાષાનું પ્રથમ નાટક "લક્ષ્મી".
➽  "યુરોપિયન" સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ ગુજરાતી ભાષાનું પ્રથમ તખ્તાલાયકી ધરાવતું નાટક "રાઈનો પર્વત" રમણભાઈ નીલકંઠ રચિત.

➽ નવલિકા (ટૂંકી વાર્તા)
➽ ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ નવલિકા "ગોવાલણી" મલિયાનીલ રચિત (કંચનલાલ મહેતા)
➽ નવલિકા ક્ષેત્રની ઉત્તમ કૃતિ "તણખામંડળ" ધૂમકેતુ રચિત. ધૂમકેતુએ નવલિકાને 'તણખો' કહ્યું છે.

➽ આત્મકથા
➽ અધુરો સાહિત્ય પ્રકાર છે.
➽ ગુજરાતી ભાષાની પ્રથમ આત્મકથા "મારી હકીકત" નર્મદ રચિત.

➽ નિબંધ
➽ ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ નિબંધ "મંડળી મળવાથી થતાં લાભ" (1851) નર્મદ રચિત.

➽ ગઝલ
➽  વિદેશી સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ અરબી અને ફારસી ભાષા પરથી ગુજરાતીમાં.
➽ પ્રેમ, વિરહ, પ્રેમભક્તિ મુખ્ય વિષય.
➽ બે પ્રકાર:
     ઇશ્કેહકીકી = ઈશ્વર તરફનો પ્રેમ
     ઇશ્કેમિજાજી = પ્રિયતમ તરફનો પ્રેમ
➽ પ્રત્યેક પંક્તિ શેર કહેવાય.
➽ ગઝલનો પહેલો શેર "મત્લા" કહેવાય.
➽ ગઝલનો છેલ્લો શેર "મક્તા" કહેવાય.

➽ સોનેટ
➽ "ઈટાલિયન" સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ 14 પંક્તિ.
➽ વિભાજન
           શેક્સપિયરશાહી સોનેટ (4+4+4+2)
           મિલ્ટનશાહી સોનેટ (અનિયમિત)
           પેટ્રોકશાહી સોનેટ (8+6)
➽ ગુજરાતીમાં પ્રથમ સોનેટ "ભણકારા" (ઇ. સ. 1887) બ.ક.ઠાકોર

➽ ખંડકાવ્ય
➽ સંસ્કૃત સંજ્ઞા.
➽ પ્રકૃતિનું આલેખન.
➽ ગુજરાતીમાં પ્રથમ ખંડકાવ્ય "પૂર્વાલાપ" મણિશંકર રત્નજીભટ્ટ.

➽ ગરબી
➽ ગરબીના પિતા "દયારામ"
➽ પદ માંથી જન્મ. સ્ત્રીપ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ શામળે પણ રચના કરી છે.

➽ ગરબો
➽ વલ્લભ મેવાડો (ભટ્ટ)
➽ ધોળા મેવાડા (ભટ્ટ)

➽ ભવાઈ
➽ ગદ્ય સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ ભવાઇના મેવાડીને  "નાયક" કહેવાય.
➽ સ્ત્રી પાત્રો પુરૂષ ભજવે.
➽ ભવાઇની રચના "અસાઈત ઠાકરે" (ત્રાગાળા) કરેલી.
➽ 360 ભવાઈ વેશ આપ્યા. "રામદેવપીરનો વેશ" સૌથી જૂનો.

➽ પદ્ય વાર્તા
➽ પદ્યવાર્તાના પિતા "શામળ ભટ્ટ".
➽ ગુજરાતીમાં પ્રથમ પદ્યવાર્તા "પદ્માવતી" (1718).
➽ શામળે છપ્પામાં પદ્યવાર્તા લખી છે.

➽ આખ્યાન
➽ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો સૌથી પ્રચલિત સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ આખ્યાન કહેનાર "માણભટ્ટ".
➽ આખ્યાનને કડવામાં વિભાજિત ભાલણે કર્યું. કડવાને ત્રણ ભાગમાં પ્રેમાનંદે વિભાજિત કર્યું.
➽  આખ્યાનનો પિતા "ભાલણ".
    આખ્યાન શિરોમણી "પ્રેમાનંદ"
➽ આધુનિક માણભટ્ટ "ધાર્મિકલાલ પંડ્યા" (વડોદરા)

➽ રાજિયા/મરશિયા
➽ શોકપ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર
➽ રાજિયાના પિતા "બાપુસાહેબ ગાયકવાડ"
➽ સંસ્કાર ગીતો જન્મથી લઈને મૃત્યુ સુધી પર "મહાવીર સિંહ ગોહિલે" સંશોધન કર્યું છે.

➽  કાફી
➽ ધર્મ પ્રધાન /ભક્તિ પ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ રચયિતા "ધીરા ભગત".
➽ કાફી 14 લીટીનું કાવ્ય છે પણ સોનેટ નથી.

➽  ચાબખા
➽ કટાક્ષમય શૈલી.
➽ રચના "ભોજલરામ (ભોજાભગત)".

➽ છપ્પા
➽ છ પંક્તિનું પદ પ્રધાન સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ રચના "અખા ભગત".

➽ પદ
➽ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યનો સૌથી નાનો સાહિત્ય પ્રકાર.
➽ પદની રચના "નરસિંહ મહેતા" એ કરી.
➽ પદના પ્રકાર. 1. પ્રભાતીયા 2. ભજન

➽ સ્તવન
➽ 24 તીર્થકરોની સ્તુતિ કરતો સાહિત્ય પ્રકાર એટલે "સ્તવન".

➽ પ્રબંધ
➽ મુખ્ય રસ "વીર" છે.
➽ પ્રથમ પ્રબંધ કાવ્ય "કાન્હડદે પ્રબંધ" (1456) પહ્મનાભ રચિત.

➽ બારમાસી
➽ મુખ્ય રસ "વિરહ" છે.
➽ "નેમિનાથ ચતુષ્પદીકા" (1353) વિનયચંદ્રસૂરી રચિત.
➽ બાવીસમા તીર્થકર નેમિનાથ અને તેની પ્રેમિકા "રાજુલ"ના વિરહનું વર્ણન.

➽ ફાગુ
➽ મુખ્ય રસ "શૃંગાર".
➽ ફાગુને "ભાસ/ઉલ્લાસ/ખંડ"માં વિભાજિત કરવામાં આવે છે.
➽ પ્રથમ ફાગુકાવ્ય "વસંતવિલાસ"(1400) અજ્ઞાત.
"સ્થૂલિભદ્ર ફાગુ" (1330) જિન પહ્મસૂરી રચિત.

➽ રાસ
➽ મુખ્ય રસ "ભક્તિ " . મુખ્ય ભાગ "ઠવણી" માં પડે છે.
➽પ્રથમ સાહિત્યમાં "ભરતેશ્વર બાહુબલિરાસ" શાલિભદ્રશૂરિ રચિત.
અબ્દુલ રહેમાન રચિત "સંદેશરાસ" જાણીતો છે.